भावनात्मक र व्यवहारिक समस्याहरू विश्वव्यापी रूपमा स्कूलका बच्चाहरूमा सामान्य भएको छ आजभोलि, र नेपाल पनि यसको अपवाद छैन। यी समस्याहरूले बालबालिकाको शैक्षिक र सामाजिक विकासमा उल्लेखनीय प्रभाव पार्न सक्छ र नेपाली विद्यालयका बालबालिकाको कल्याण सुनिश्चित गर्न तिनीहरूलाई सम्बोधन गर्न आवश्यक छ। यस लेखमा हामी नेपालमा स्कुले बालबालिकामा देखिएका भावनात्मक र व्यवहारिक समस्याहरूको अन्वेषण गर्नेछौं र यस समस्यालाई समाधान गर्ने उपायहरूबारे छलफल गर्नेछौं।
नेपाली विद्यालयका बालबालिकामा हुने भावनात्मक र व्यवहारिक समस्याका कारणहरू:
नेपाली स्कुले बालबालिकामा भावनात्मक र व्यवहारिक समस्या उत्पन्न गर्न विभिन्न कारणले योगदान पु¥याउन सक्छ । केही सबैभन्दा सामान्य कारणहरू समावेश छन्:
१. आघातः प्राकृतिक विपत्ति र राजनीतिक अशान्तिजस्ता दर्दनाक घटनाहरूको सम्पर्कमा आउँदा नेपाली स्कुले बालबालिकामा भावनात्मक र व्यवहारिक समस्या हरू देखा पर्न सक्छन् ।
२. गरिबीः गरिबीले तनाव र असुरक्षा निम्त्याउन सक्छ, जसले गर्दा नेपाली स्कुले बालबालिकामा भावनात्मक र व्यवहारिक समस्या उत्पन्न हुन सक्छ ।
३. पारिवारिक समस्याः सम्बन्धविच्छेद र अभिभावकको झगडाजस्ता पारिवारिक समस्याले पनि नेपाली स्कुले बालबालिकामा भावनात्मक र व्यवहारिक समस्या निम्त्याउन सक्छ ।
४. शैक्षिक दबाब : शैक्षिक रुपमा उत्कृष्ट हुने दबाबले नेपाली स्कुले बालबालिकामा तनाव र भावनात्मक तथा व्यवहारिक समस्या निम्त्याउन सक्छ ।
नेपाली विद्यालयका बालबालिकामा भावनात्मक र व्यवहारिक समस्याका लक्षणहरू:
भावनात्मक र व्यवहारिक समस्या नेपाली स्कुले बालबालिकामा विभिन्न किसिमले देखा पर्न सक्छन् । नेपाली स्कुले बालबालिकामा भावनात्मक र व्यवहारिक समस्याका केही सामान्य लक्षणहरू यस प्रकार छन्:
१. आक्रामकता र हिंसा
२. चिन्ता र डिप्रेसन
3. सामाजिक दूरी
४. खराब शैक्षिक प्रदर्शन
५. ध्यान-कम हुने / अति सक्रियता विकार (एडीएचडी)
नेपाली विद्यालयका बालबालिकाको भावनात्मक र व्यवहारिक समस्यालाई कसरी सम्बोधन गर्न सकिन्छ?
नेपाली विद्यालयका बालबालिकाको शैक्षिक तथा सामाजिक कल्याणका लागि भावनात्मक र व्यवहारिक समस्यालाई सम्बोधन गर्न जरुरी छ । नेपाली स्कुले बालबालिकामा हुने भावनात्मक र व्यवहारिक समस्यालाई सम्बोधन गर्ने केही तरिका यहाँ प्रस्तुत गरिएको छः
१.परामर्श सेवा प्रदान गर्नुहोस्:
विद्यालयहरूमा परामर्श सेवाहरू प्रदान गर्दा बच्चाहरूलाई उनीहरूको भावनात्मक र व्यवहारिक समस्याहरू व्यवस्थापन गर्न मद्दत गर्न सकिन्छ। विद्यालयका परामर्शदाताहरूले केटाकेटीहरूलाई सामना गर्ने सीप सिक्न र मदत दिन मदत गर्न सक्छन्।
२.अभिभावकको संलग्नतालाई प्रोत्साहित गर्ने:
नेपाली विद्यालयका बालबालिकाको भावनात्मक र व्यवहारिक समस्यालाई सम्बोधन गर्न अभिभावकलाई सहभागी गराएमा विद्यालय बाहिरका बालबालिकाका लागि सहयोगी सञ्जाल निर्माण गर्न सकिन्छ ।
३.मानसिक स्वास्थ्य सचेतनालाई बढावा दिनुहोस्:
विद्यालयहरूमा मानसिक स्वास्थ्य जागरूकता लाई बढावा दिनाले भावनात्मक र व्यवहारिक समस्याहरूसँग सम्बन्धित कलंकलाई कम गर्न र बच्चाहरूलाई मद्दत लिन प्रोत्साहित गर्न मद्दत गर्न सक्छ।
४.सहयोगी वातावरण सिर्जना गर्ने:
विद्यालयहरूमा सहयोगी र पोषणयुक्त वातावरण सिर्जना गर्नाले नेपाली विद्यालयका बालबालिकामा हुने भावनात्मक र व्यवहारिक समस्याहरू कम गर्न मद्दत गर्न सकिन्छ ।
नेपाल स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषद्ले सन् २०१९ मा गरेको एक अध्ययनअनुसार नेपाली विद्यालयका बालबालिकामा भावनात्मक र व्यवहारिक समस्याको व्यापकता करिब १९.२ प्रतिशत रहेको पाइएको छ (ज्ञवाली एट अल. २०२०)। अध्ययनले पारिवारिक समस्या, शैक्षिक दबाब र गरिबीले नेपाली स्कुले बालबालिकामा भावनात्मक र व्यवहारिक समस्याको महत्वपूर्ण भविष्यवाणी गरेको पनि देखाएको छ ।
नेपाली स्कुले बालबालिकामा हुने भावनात्मक र व्यवहारिक समस्यालाई सम्बोधन गर्दा उनीहरुको शैक्षिक तथा सामाजिक विकासमा सकारात्मक प्रभाव पर्न सक्ने अनुसन्धानले देखाएको छ । उदाहरणका लागि, झा एट अल (२०२०) ले गरेको एक अध्ययनले विद्यालयहरूमा प्रदान गरिने परामर्श सेवाहरूले नेपाली विद्यालयका बालबालिकाहरूमा भावनात्मक र व्यवहारिक समस्याहरू उल्लेखनीय रूपमा कम गर्न सक्ने देखाएको छ।
निष्कर्ष:
नेपाली विद्यालयका बालबालिकामा भावनात्मक र व्यवहारिक समस्या एक महत्वपूर्ण विषय हो जसले उनीहरूको शैक्षिक र सामाजिक विकासमा प्रभाव पार्न सक्छ। परामर्श सेवाहरू प्रदान गरेर, अभिभावकहरूको संलग्नतालाई प्रोत्साहित गरेर, मानसिक स्वास्थ्य जागरूकता लाई बढावा दिएर, र सहयोगी वातावरण सिर्जना गरेर, विद्यालयहरूले नेपाली स्कूलका बच्चाहरूमा भावनात्मक र व्यवहारिक समस्याहरू समाधान गर्न मद्दत गर्न सक्दछन्।भावनात्मक र व्यवहारिक समस्याहरू उपचार योग्य अवस्थाहरू हुन्, र बेलैमा सहयोग गर्न सकियो भने, बच्चाहरू शैक्षिक र सामाजिक रूपमा फस्टाउन सक्छन् भनेर पहिचान गर्न महत्त्वपूर्ण छ।
सन्दर्भ:
ज्ञवाली, एस., भट्टराई, एस., बराल, डी., थापा, पी., र थापा, एस. (२०२०)। भावनात्मक र व्यवहारिक समस्याहरूको व्यापकता
